فن شناسی و ارائه ی طرح بازیابی نقوش تزیینات سردر جورجیر متعلق به دوره ی آل بویه در اصفهان

سردر جورجیر تنها باقیمانده ی مسجد جورجیر و از آثار شاخص آل بویه است. این سردر هم اکنون در جبهه ی شمال غربی مسجد حکیم واقع در اصفهان است. تزیینات سردر جورجیر تلفیقی از آجر و گچ بوده که شیوه ی اجرای این تزیینات در سراسر آن یکسان نیست. این امر سبب شده است تا احتمال اجرای تزیینات در دوره های متفاوت وجود داشته باشد. فن شناسی سردر جورجیر می تواند درک صحیحی از تزیینات اصیل آل بویه ارائه دهد. بنابراین به یاری آن می توان دوره های احتمالی ساخت تزیینات را شناسایی کرد. از آنجا که این سردر بیش از نیم قرن تغییراتی را متحمل شده است که قابل تفکیک و شناسایی با بخش های اصیل بنا نیست، در نتیجه در این پژوهش سعی بر آن است تا حد ممکن بخش های مرمتی از قسمت های اصلی بنا تشخیص داده شود. به دلیل از بین رفتن بخش عمده ای از تزیینات سردر در حین مرمت های اخیر و نیز در بستر زمان، برای ایجاد هماهنگی و یکپارچگی در کل اثر و حفظ ارزش ها و اصالت آن، نیازمند طرحی برای بازگرداندن این تزیینات از دست رفته و در نتیجه بازگرداندن هویت این اثر معماری شاخص آل بویه دیده می شود. در راستای این امر، نقوش و لایه های متفاوت به کار رفته در تزیینات بررسی و شناسایی شدند. مصالح به کار رفته در تزیینات نیز علاوه بر مشاهدات در محل، توسط آنالیز پراش پرتو ایکس (xrd)، آنالیز توسط میکروسکوپ الکترونی روبشی مجهز به دستگاه طیف سنج پراش انرژی اشعه ایکس (sem-eds) و آنالیز بازتاب کلی تضعیف شده تبدیل فوریه مادون قرمز (atr-ftir) تا حدودی شناسایی شدند. اجرای متفاوت لایه های تزیینات سردر، به دلیل وجود تنوع در نقوش و تزیینات متفاوت آن است و نه به دلیل اجرای تزیینات در دوره های مختلف. در نتیجه مشخص گردید که به غیر از دو طاقنمای سردر جورجیر، تمامی تزینات آن و به ویژه تزینات پیلک که اجرای دو لایه ی تزیینات آن به دو دوره ی متفاوت نسبت داده شده بود، مربوط به یک دوره تاریخی است. ملات به کار رفته در تزیینات مخلوطی از گچ و خاک است که در برخی تزیینات در آن ماده ای آلی نیز به کار رفته است. بر روی اغلب تزیینات سردر رنگ سفید که رنگدانه ی سفید گچ است و رنگ زرد که رنگدانه ی اکر می باشد، اجرا شده است. لایه ای از اندود گچ بر روی آجرکاری های لوزی شکل اجرا شده تا علاوه بر رفع نواقص ظاهری آجرها، زمینه ای هموار را به عنوان بستری برای رنگ روی آن ایجاد کند. در جهت بازگرداندن تزیینات پیلک، آجرکاری با نقوش گچبری روی آن تطبیق داده شد. بازخوانی حروف کتیبه ی سردر نیز با توجه به مستندات باقیمانده صورت گرفت. در دیگر موارد از عکس های قدیمی در جهت بازیابی نقوش بهره برده شد.